Uczeń słabosłyszący

Istnieje wiele klasyfikacji osób z uszkodzonym narządem słuchu. Wynika to z przyjmowania różnorodnych kryteriów i celów, jakim klasyfikacje te mają służyć. Kryterium może być lokalizacja uszkodzenia analizatora słuchu, moment wystąpienia wady czy jej etiologia. Najczęściej stosuje się podziały odnoszące się do stopnia (głębokości) dysfunkcji.

Stopień ubytku słuchu określa się, wyznaczając poziom najcichszego dźwięku (mierzony w decybelach), który osoba jest w stanie usłyszeć, oraz obliczając średnią wyznaczonego poziomu progowego dla poszczególnych częstotliwości: 500 Hz, 1000 Hz, 2000 Hz, 4000 Hz. W celu zdiagnozowania głębokości niedosłuchu wykonuje się tzw. audiometrię tonalną.

            Przyjmuje się, że osoby mające lekki i umiarkowany ubytek słuchu określane są jako słabosłyszące, a osoby mające znaczny i głęboki ubytek słuchu - jako niesłyszące.

            Dzieci słabosłyszące będą więc to te dzieci, które rozumieją głośną mowę mimo występujących u nich wad słuchu (Sękowska 1998). Warto pamiętać, że lekkie uszkodzenie słuchu może być przez długi czas nierozpoznane u dziecka. Potrafi ono kompensować swoją dysfunkcję w taki sposób, że ani rodzice, ani nauczyciele nie zdają sobie sprawy, że jakiś problem istnieje. Często samo dziecko nie zdaje sobie z tego sprawy, a nie mogąc sprostać społecznym i edukacyjnym wymaganiom, doznaje frustracji i rozczarowań. Otrzymuje, często niezasłużoną, etykietę wolno uczącego się, słabo zmotywowanego, nieśmiałego lub leniwego.

Symptomy trudności

Rozwój poznawczy, społeczny, a także emocjonalny dziecka niedosłyszącego w dużej mierze zależy od stopnia niedosłuchu, poziomu rozwoju mowy, nastawienia dziecka do nowych sytuacji, jak również poziomu i efektywności prowadzonej rehabilitacji. Kluczowy jest tutaj rozwój mowy stwarzający dziecku możliwości komunikacyjne. Nie chodzi tu tylko o komunikację w znaczeniu wyrazowym, ale także emocjonalnym.

Trudności w rozumieniu mowy:

- nierozumienie pytań i poleceń,

- nietypowe reagowanie na ustne instrukcje,

- niemożność korzystania z informacji niekierowanych w sposób bezpośredni („twarzą w twarz"),

- rozmowa w hałaśliwym pomieszczeniu, a więc w zasadzie w każdym pomieszczeniu w szkole, jest dla ucznia bardzo trudna (brak zdolności selektywnego słyszenia) - podpiera się więc on odczytywaniem mowy z ust, ale często ta strategia jest niewystarczająca do podążania za tokiem wypowiedzi innych,

-rozwój mowy spontaniczny, ale wolniejszy niż u dzieci słyszących i związane z tym trudności w porozumiewaniu się,

- mowa mniej lub bardziej zaburzona (problemy z prawidłową artykulacją oraz z kształtowaniem się systemu leksykalnego) ze względu na ograniczoną zdolność słuchowego kontrolowania artykułowanych słów i dźwięków (dziecko mówi tak, jak słyszy),

- nieprawidłowa artykulacja głosek szumiących (sz, ż, cz, dź), ciszących (ś, ź, ć, dź) i syczących (s, z, c, dz),

- błędy gramatyczne, składniowe i stylistyczne,

- problemy z przyswajaniem pojęć (budowaniem z nich systemu) w związku z tym z tworzeniem uogólnień i abstrahowaniem,

- mały zasób słów i pojęć,

- problemy z formułowaniem opinii, sądów, argumentowaniem, wartościowaniem,

- sztywność i stereotypowość myślenia uwidaczniająca się w wykonywaniu konkretnych zadań w ten sam, wyuczony sposób, niekoniecznie adekwatny do sytuacji,

- ograniczone myślenie abstrakcyjne, problemy z rozumieniem i stosowaniem pojęć symbolicznych (zależy to od zasobu zdobytego słownictwa),

- zaburzenia w myśleniu konkretno-wyobrażeniowym powodujące jego sztywność i stereotypowość,

- łatwość zapamiętywania obrazów i ich szczegółów, jednak problem z tworzeniem związków między obserwowanymi obiektami,

- problemy z selekcjonowaniem informacji;

- ograniczone możliwości długiej koncentracji na treściach odbieranych drogą słuchową (męczliwość),

- słaba technika czytania: zamiana i gubienie liter, pomijanie cząstek wyrazów, mylenie końcówek,

- problemy ze zrozumieniem dłuższych tekstów (np. lektur szkolnych), języka archaicznego, języka poezji;

- nieumiejętność powtórzenia własnymi słowami przeczytanego tekstu,

- problemy z poprawną pisownią, opanowaniem gramatyki i składni,

- niechęć do zadawania pytań;

- sprawianie wrażenia nieuważającego lub ,,śniącego na jawie",

- wycofywanie się z udziału w dyskusjach (działaniach) klasowych (uczeń nie wszystko słyszy i obawia się nieadekwatności swoich wypowiedzi, wstydzi się swojej nieprawidłowej wymowy)

- problemy w relacjach rówieśniczych:

* nieumiejętność skutecznego wyrażenia swoich potrzeb, a z drugiej strony nierozumienie, czego chcą czy czego oczekują inni, powoduje zdenerwowanie, złość i generuje konflikty,

* niewłaściwe reagowanie w sytuacjach zabawowych w związku z nierozumieniem zasad gry i intencji innych osób,

* poczucie osamotnienia i braku przynależności do określonej grupy - intensywność kontaktów, różnorodność podejmowanych tematów oraz specyfika języka (żargon) wykorzystywanego do komunikowania się przez słyszących uczniów sprawia, że ich niedosłyszący kolega wydaje się mniej atrakcyjnym partnerem,

* trudności z interpretowaniem wypowiedzi nacechowanych emocjami: niezauważanie modulacji głosu (melodii mowy) związanej z zabarwieniem emocjonalnym wypowiedzi, problemy z rozumieniem mimiki i gestów związanych z emocjami,

* nieporadność w wyrażaniu własnych emocji, pragnień, oczekiwań, życzeń, próśb,

* unikanie kontaktów społecznych, przejawianie lęku w związku z nimi,

* niestosowne próby zaprzyjaźniania się;

- frustracja, lęk, poczucie bezradności - jako wynik niezrozumienia odmienności zachowań przez otoczenie;

- poczucie mniejszej wartości- nieufność wobec otoczenia;

- nieśmiałość, skrępowanie, łatwe popadanie w zakłopotanie, brak pewności siebie, niska samoakceptacja, ale też nadmierna koncentracja na własnej osobie, egocentryzm, drażliwość wobec otoczenia, stawianie żądań i próśb w nieumiejętny sposób - natarczywy, agresywny, roszczeniowy.

W przypadku słabosłyszących lub niesłyszących uczniów na każdym etapie edukacyjnym najistotniejszym czynnikiem zwiększającym możliwości poznawania otoczenia jest kształtowanie, a następnie doskonalenie systemu językowego, który pozwoli na wzajemną wymianę myśli oraz uzgadnianie i porządkowanie wiedzy na temat rzeczywistości. Należy pamiętać, że w przypadku tej grupy uczniów to właśnie niedoskonały system językowy jest główną barierą ograniczającą poznawanie otoczenia.