Autyzm to zaburzenie rozwoje, którego objawy występują w trzech głównych obszarach (tzw. trada autystyczna)

- komunikacja

- interakcje społeczne;

- stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowania i aktywności.

Symptomy trudności

Komunikacja

A Niewerbalna:

- unikanie kontaktu wzrokowego podczas rozmowy;

- używanie mimiki twarzy niedostosowanej do wypowiedzi,

- problemy z odczytywaniem mimiki twarzy, tonu głosu, gestów rozmówcy;

- wykonywanie ograniczonych gestów w celach komunikacyjnych, np. wskazywanie lodówki w celu otrzymania ulubionego przysmaku;

- bardzo uboga ekspresja emocjonalna poprzez mimikę;

- widoczny brak spontaniczności w gestykulacji;

- nieprawidłowa postawa, niezręczność ruchowa, przyjmowanie specyficznych póz ciała

- ekscentryczny sposób poruszania się, np. chodzenie jedynie na palcach.

B Werbalna:

- ograniczona zdolność inicjowania i podtrzymywania konwersacji;

- nietypowy ton głosu lub nietypowy rytm mowy, np. wymawianie każdego zdania jak pytania;

- uporczywe powtarzanie tego samego słowa lub zdania (echolalia);

- wielokrotnie powtarzane pytania (pytania perseweracyjne);

- nieużywanie słów „ja", „moje" w odniesieniu do siebie; mówienie o sobie w 3. osobie. np. „Marek chce pić" zamiast „ja chcę pic";

- nieuwzględnianie w mowie form odmiany wyrazów (agramatyzmy);

- wypowiedzi sprawiające wrażenie nieadekwatnych;

- trudność w komunikowaniu potrzeb lub pragnień;

- bardzo dosłowne rozumienie wypowiedzi - brak rozumienia metafor, dowcipów.

Interakcje społeczne

- brak zainteresowania otoczeniem i osobami (zamknięcie we własnym świecie), nieumiejętność inicjowania kontaktu;

- brak zdolności do tworzenia więzi emocjonalnych, a więc np. stosownych do wieku związków przyjacielskich z rówieśnikami;

- problemy w rozumieniu uczuć, mówieniu o nich;

- nieumiejętność odczytywania czyichś myśli, intencji, emocji, w tym bezsłownych sygnałów niezadowolenia,

- nieumiejętność przewidywania, co ludzie mogą zrobić czy powiedzie w określonej sytuacji;

- brak spontanicznego cieszenia się i dzielenia się własnymi sukcesami z innymi osobami;

- nieangażowanie się w zabawy grupowe, niewchodzenie w role, nienaśladowanie, nieużywanie zabawek w kreatywny sposób, brak wyobraźni i umiejętności zabawy ,,na niby";

- niechęć do przytulania, dotykania;

- skupianie się na detalach, a nie na całości sytuacji;

- nieumiejętność uczenia się na własnych błędach;

- nieumiejętność zastosowania w szerszym kontekście zapamiętanych reguł;

- nieumiejętność uogólniania zasad sytuacji podobnych - nie ma podobnych, są nowe;

- nierozumienie odstępstw od panujących zasad;

- komunikowanie swoich potrzeb czy sprzeciwu często w sposób niezrozumiały.

Stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowania i aktywności

- przywiązywanie się do stałego, powtarzalnego planu dnia, bardzo emocjonalne reakcje na jakiekolwiek zmiany w najbliższym otoczeniu, np. panika i płacz podczas przemeblowania lub konieczności pójścia do szkoły o innej godzinie niż zwykle;

- obsesyjne układanie przedmiotów w określonym porządku;

- silne przywiązanie do przedmiotów pełniących funkcję talizmanów;

- specyficzne zainteresowania, pogłębianie wiedzy na jakiś konkretny, często bardzo wąski i specjalistyczny temat, np. zapamiętywanie i recytowanie rozkładów jazdy autobusów;

- spędzanie czasu na układaniu zabawek w specyficzny sposób, obserwowaniu poruszających się przedmiotów, np. wentylatora, pralki, lub koncentracja na konkretnej części przedmiotu, np. kołach samochodu zabawki;

- wielokrotne powtarzanie ruchów, takich jak trzepotanie rękami na wysokości oczu, kręcenie się wokół własnej osi, monotonne kołysanie się, podskakiwanie, wyginanie palców (tzw. stereotypie ruchowe lub autostymulacje).

Uczeń z zespołem Aspergera

Zespół Aspergera to zaburzenie rozwojowe mieszczące się w autystycznym spektrum. Czasami określa się je jako ,,wysoko funkcjonujący autyzm", podkreślając, że dziecko z ZA zachowuje się bardzo podobnie do autystycznego, tyle że potrafi komunikować się dość swobodnie, a inne sfery, które są zaburzone, nie dezorganizują jego życia i funkcjonowania tak bardzo, jak ma to miejsce w autyzmie. Punktem wspólnym dla bardzo zróżnicowanej grupy osób z zespołem Aspergera jest występowanie zaburzeń w zakresie: komunikacji społecznej, wzorców zachowań, a także trudność w akceptowaniu zmian, obsesyjne zainteresowania, brak elastyczności, sztywność oraz schematyczność w działaniu. 

Symptomy trudności

Zaburzenia komunikacyjne

- nieumiejętność komunikowania się w sposób niewerbalny: językiem ciała, tonem głosu i gestem przy braku opóźnienia w rozwoju mowy, a czasem wyjątkowo dobrym jej rozwoju;

- widoczne ograniczenia w zakresie zdolności do inicjowania i/lub podtrzymywania rozmowy, monotonny, mentorski sposób mówienia - nie występuje typowa ”melodyka" wypowiedzi;

- dosłowne, literalne rozumienie i używanie języka, upośledzona zdolność rozumienia ironii

i innych elementów „podtekstu" obecnych w komunikacji;

- niekiedy bardzo bogate słownictwo, nieidące w parze ze zrozumieniem wypowiedzi, częste

czytanie bez zrozumienia treści;

- perfekcjonizm wypowiedzi - posługiwanie się językiem literackim, staranne dobieranie słów (takich, których znaczenia sam uczeń czasem nie rozumie), używanie ,,kwiecistego języka" nawet podczas luźnej rozmowy z rówieśnikami; sprawianie przez to wrażenia osoby przemądrzałej;

- wypowiadanie się sloganami, charakterystycznymi sformułowaniami zaczerpniętymi z ulubionego filmu czy reklamy,

- używanie słów wymyślonych przez siebie (neologizmów), z myślą, że lepiej określają one

dane przedmioty czy sytuacje;

- niezwracanie uwagi na to, czy rozmówca w danym momencie słucha; uczeń z ZA musi

powiedzieć to, co chce, bez względu na kontekst społeczny ;

-  zaburzenia prozodii - nienadawanie wypowiedziom barwy i tonu; mowa monotonna - jakby pozbawiona emocji, nadmiernie przyspieszona bądź zwolniona, nieakcentująca końca zdania czy zdania pytającego;

- wypowiedzi arytmiczne, przerywane, z nieprawidłową intonacją, często wykrzyczane lub

mówione zbyt cicho;

- zaburzenia kompetencji dialogowych - nieumiejętność odczytywania mimiki twarzy i gestów ciała rozmówcy;

- zasypywanie nawet nowo poznanej osoby wieloma pytaniami lub opowiadanie bez końca o swoich potrzebach, pasjach, zainteresowaniach, nawet gdy rozmówca próbuje zmienić temat;

- uczeń z ZA podczas rozmowy stwarza wrażenie, jakby nie był zainteresowany tym, co mówi jego rozmówca (np. obraca się do tyłu, wykonuje inne czynności, nie nawiązuje kontaktu wzrokowego). Bywa w związku z tym odbierany jako arogant. Czasem pojawia się małomówność i zamknięcie w sobie. Osoba, która mu się zwierza, nie może liczyć na wsparcie czy radę, ponieważ sprawy emocjonalne i związane z empatią nie są dla niego zrozumiałe. Może być z tego względu odbierany jako egoistyczny, narcystyczny, wpatrzony w siebie. Nadmiernie konkretnie rozumie język - ma problemy z rozumieniem kontekstów i podtekstów. Na pytanie ,,Czy masz ołówek?" (w podtekście - Czy możesz go pożyczyć?") odpowie, że ma, nie rozumiejąc intencji pytającego. Mówi dokładnie to, co myśli - nie przebiera w słowach, więc może uchodzić za grubianina (np. „Ale pani przytyła po wakacjach!").

Zaburzenia rozwoju społecznego

- trudności w inicjowaniu i podejmowaniu udanych interakcji rówieśniczych; nieumiejętność nawiązywania znajomości czy zainicjowania rozmowy – cierpienie z tego powodu;

- nadmierna ufność, łatwowierność, naiwność – łatwa ofiara żartów innych dzieci;

- brak wylewności i odwzajemniania emocji;

- trudności z rozpoznawaniem zarówno swoich, jak i cudzych stanów emocjonalnych; niezdolność do uczuciowego utożsamiania się z inną osobą;

- nadmierny infantylizm lub, przeciwnie, zbytnia - zazwyczaj pozorna - dojrzałość związana np. z pedantyczną mową, specyficznymi i bardzo wąskimi zainteresowaniami;

- koncentrowanie się przede wszystkim na sobie i swoich sprawach;

- trudności z przestrzeganiem dystansu fizycznego i nadmierna nachalność lub przeciwnie –nieśmiałość i wycofywanie się;

- problematyczne zachowania związane z agresją wobec innych i/lub siebie; mogą manifestować się pewne cechy nadpobudliwości, impulsywności, wpadania w podobne stany, jakie obserwuje się u osób z ADHD;

- może pojawiać się agresja w stosunku do rówieśników i dorosłych, spowodowana zazwyczaj frustracją, gniewem i zdawaniem sobie sprawy z własnej odmienności. Szczególną uwagę należy zwrócić na autoagresję (zanieczyszczanie się, samookaleczenia, uderzanie głową o ścianę czy podłogę lub rozdrapywanie małych ranek na ciele). W starszym wieku dominuje autoagresja werbalna, czyli obciążanie się winą, obrzucanie wyzwiskami, z planowaniem samobójstwa włącznie.

Niekontrolowane, specyficzne zachowania i współruchy

- dziwne ruchy (tzw. współruchy) rąk, nóg, głowy;

- mimiczne czy złożone manieryzmy ruchowe całego ciała.

Specyficzny wygląd zewnętrzny

- ekscentryczny, niechlujny ubiór;

- nieprzywiązywanie wagi do mody;

- trudności z utrzymywaniem higieny osobistej (mycie się może być dla ucznia z ZA zabiegiem na tyle nieprzyjemnym, że aż bolesnym);

- niezgrabność ruchowa, zaburzenia koordynacji, wady postawy, duża gibkość, wiotkość ciała albo wzmożone napięcie mięśniowe.